JUAN JOSE IBARRETXE (Laudio, 1957) lehendakariak hitzaldia eskaini zuen Gasteizen, Oihaneder Euskararen Etxean, hain zuen. Solasalean ekimenaren saioa izan zen eta Alea aldizkariak aukera profitatu zuen elkarrizketa egiteko.
Ibarretxe Plana 2005eko otsailaren 1ean eztabaidatu zuten Madrilen: 313 boto kontra izan zituen eta 29 alde. Nola gogoratzen duzu 2005eko eztabaida hura? Zure ekarpenaren iraupena erabakitzeko orduan ere gorabeherak izan omen ziren.
Benetan egun polita izan zen niretzat. Aukera izan nuen Madrilen esateko, euskaraz eta gaztelaniaz, Euskal Herria existitzen dela eta eskubide osoa dugula gure etorkizuna erabakitzeko. Hori ikaragarria da. Batzuetan galdetzen didate ea bakarrik sentitzen nintzen baina ez nuen hori sentitu, egia esan.
Eusko Legebiltzarrak baiezkoa eman zion eta Espainiako Gorteek ezezkoa, baina egindako lanak arrastoa utzi duela uste dut. Guk lehenengo "kanpamentua" jarri genuen beste espedizio batzuk ateratzeko, eta dagoeneko ikusten ari gara nola irteten ari diren beste leku batzuetan gure bidea jarraituz. Erabakitzeko eskubideari buruzko ekarpen bat egin genuen.
Une hartan zure alderdiak behar zuen kemena erakutsi zuela uste duzu? Batzuek diote bakartuago sentitu zinela alderdi barruan Espainiako Kongresuan baino.
Alderdi guztietan gertatzen den moduan, batzuk pozago eta beste batzuk tristeago izan ziren. Baina argi gera dadila: nik asko eman nion nire alderdiari baina alderdiak niri askoz gehiago eman zidan.
Oso babestuta sentitu nintzen; halako zerbait aurkezteko babesa behar duzu, ezinbestekoa da.
Medioek nola jokatu zuten garai hartan? Iritzi publikoa osatzerako garaian badute erantzukizuna.
Erantzukizun handia. Espainian oraindik ez da izan trantsizio juridikorik, baina medioek egin behar duten aldaketa ere ikaragarria da; trantsizio demokratikoa egin behar dute, kulturala, beste proposamen batzuk onartzeko, gauzak bere onetik ez ateratzeko...
Nik jaso nituen kritikak ikaragarriak izan ziren. Gogoan dut Columbiako unibertsitatean nengoela batzorde batean eta hara zer esan zidan irakasle batek bi astez harekin lanean izan eta gero: "El Pais egunkarian irakurritakoa nuen buruan eta robot irrazional batekin topo egingo nuela uste nuen, baina irakasle bat topatu dut". Adibide bat baino ez da hedabideek duten erantzukizunaz jabetzeko.
"Oraindik Espainiara joaten naizenean behin eta berriro esaten dizkidate gauzak, eta ez onak..."
Gure munduan, Euskal Herrian, nazionalisten arteko apurketa estrukturala dela-eta akatsik larrienetako bat izan da gure arteko medio propio sendoak ez izatea, behintzat beste iritzi batzuk entzuteko, Espainiatik irekitzen zaizkigun leihoetatik kanpo. Beharbada sare sozialek emango digute beste aukera bat gure akatsak pixkanaka konpontzeko.
Zer iritzi duzu Urkullu lehendakariak estatutu politiko berriaz egindako proposamenaz? Bi aldeen adostasuna exijitzea egingarria da gaur egungo egoerarekin?
Uste dut ez duela lan makala. Nik uste dut borondate onez egiten dutela eta baikorra naiz, argi eta garbi.
Baten batek pentsa dezake EAJ barruan posizioak guztiz desberdinak direla; ez konfunditu, taktikoki izan ditzakegu desberdintasunak gure artean baina estrategikoki ez.
Gure etorkizuna erabakitzeko eskubidea dugula pentsatzen dugu guztiok, eta hori da klabea.
"Katalunian ikusi dugu, hemen ez bezala, trenak eduki dituela bi bagoi, soziala eta politikoa, eta elkarrekin joan behar direla, bestela jai daukagu".
Ez da momentua lehendakaria edo ezker abertzalea kritikatzeko, pixkanaka bi bagoi horiek lotzekoa baizik. Momentu honetan ez dugu trenik, zoritxarrez.
Zer aldatuko zenuke Ibarretxe Planetik?
Gurea esperientzia instituzionala izan zen, eta bi bagoi horiek ez zeuden lotuta, gizartearena falta zen. Bagoi soziala eta politikoa elkarrekin landu behar dira.
Indar abertzaleen arteko akordiorik ikusten duzu?
Une honetan ezinezkoa da EAJk eta HBk elkarrekin gobernatzea, gezurrik ez, baina hitz egitea eta lan egitea bai.
1998an Ajuria Enean akordio bat sinatu genuen, Arzallusek, Garaikoetxeak, Otegik eta laurok. Gaur ez da posible, baina zergatik ez etorkizunean? Une honetan, lehenengo aldiz, abertzaleak dira lehenengo eta bigarren indarrak parlamentuan, eta begira Nafarroan ere, lehen aldiz abertzaleak dira gobernuan eta Iruñeko Udalean, adi egoteko modukoa dira datu hauek.
Akordioak lortzea ezinbestekoa da eta, mahai azpitik bada ere, saiatuko nintzateke abertzaleen arteko lana sustatzen.
Giza garapen iraunkorra izan duzu ikerketa lerroetako bat azken aldian. Zer isla izan dezake horrek gobernuetan? Bateragarria al da iraunkortasuna egungo kapitalismoarekin?
Kapitalismo hori berdina al da Suedian, Iranen edo AEBn? Ez, noski. Gauza asko egin ditzakegu kapitalismo horri aurpegia eta begiak jartzeko.
Giza garapen iraunkorra defendatzea ez da agenda ekonomikoa kudeatzea bakarrik, baita ingurumenekoa, soziala eta kulturala ere. Edinburgoko unibertsitatean egon berri naiz aldaketa konstituzionala prestatzen ari den batzorde batekin eta oso kezkatuta daude desberdintasun sozialekin; herri moduan desagertu gaitezke desberdintasuna areagotzen baldin bada.
Are gehiago, solidarioak ez bagina ez genuke Euskal Herria izango.
Zelai Nikolas Gure Esku Dago ekinaldiko bozeramaileak galdera bat du zuretzat: zergatik da horren garrantzitsua erabakitzeko eskubidea?
2001. urtean oso zaila zen mahai gainean autodeterminazio eskubidea planteatzea, besteak beste, nazioartean lotuta zegoelako koloniekin eta hemen indarkeria eta independentziarekin.
Beste kontzeptu bat behar genuen, mahai gainean beste zerbait jarri behar genuen, kontzeptu humanoago bat: erabakitzeko eskubidea. Autodeterminazio eskubidea desnaturalizatu zuten, Espainiako prentsak batez ere, eta horri aurre egingo zion zerbait behar genuen eta independentziarekin lotuta ez dagoela erakutsi.
Eskozian zertarako izan da galdeketa? Independentzia lortzeko? Ez, gezurra. Britainia Handian segitzeko. Printzipio demokratiko batez ari gara.
ETAren itzala oraindik oztopoa al da erabakitzeko eskubidearen alde dauden indarrak batera jokatzeko?
Espero dut gero eta oztopo txikiagoa izatea. Une honetan uste dut aldatu direla lehentasunak, lehen bakea baldin bazen, orain bakea eta elkarbizitza politikoa dira eta, beraz, aberatsagoa da eztabaida.
Baketze prozesurik ba al dago?
Uste dut hartu behar ditugula erabakiak eta independenteki gainera, norbere aldetik, batak bestea hipotekatu gabe.
Beharrezkoa da, alde batetik, ETAren disoluzioa mahai gainean jartzea, horrela eskatzen duelako euskal gizarteak.
Bestalde, biktimen alde egindako politikek sakonak izan behar dute, eta giza eskubideen aldetik oso inportante da espetxe politika aldatzea, daukagun salbuespen legedia ikaragarria delako.
"Beti hipotekatzen ditugu gauzak; "ETAk egin beharrekoa egiten ez badu ez dugu egiten ezer presoen alde". Hori zer da? Horiek nahieran egindako giza eskubideak dira, ez da onargarria".
Dena egin behar dugu baina beste gauza guztiak hipotekatu gabe. Garai bateko paradigma zen dena lotzea, eta uste dut berria behar dugula: bakoitzak dagokiona egitea… eta berehala.
Nora helduko da Kataluniako prozesua?
Kataluniari beti baietz esan behar diogu. Mezu asko bidali diet nik hango lagunei euren alboan nagoela gogoratzeko; nahiz eta nik proposamena aurkeztu nuenean katalan batzuek egindako adierazpenak oso gogorrak izan ziren.
Ez dakit nora helduko diren, guk lehenengo kanpalekua jarri genuen eta beharbada bigarrenera helduko dira edo Katmandura, baina ondoan izango gara.
Zer egin daiteke Trebiñu Arabara batzeko? Nola ikusten duzu azkeneko saiakera?
Behin eta berriro saiatzea, ez dago beste biderik. Behin eta berriro egin behar da aldarrikapena, eta batez ere handik. Gu laguntzeko prest izango gara beti. Pazientzia da herri gisa dugun ezaugarri nagusietakoa.
Objektu bat eskatzen diegu gonbidatuei. Zergatik aukeratu duzu txapela?
Txapela buruan eta ibili munduan gauza garrantzitsua izan da gure DNAn eta horregatik aukeratu dut. Eta, bestetik, aitaren txapela izan zelako.
Txapelarekin bezala Joxean Artzek aipatzen duen iturria datorkit burura: iturri zaharretik edaten dut, ur berria edaten, beti berri den ura, betiko iturri zaharretik. Antzinako iturri horretatik edaten dugu baina ur berria. Guk geure guraso eta aiton-amonen iturritik edan genuen eta hogei urte barru gure seme-alabek eta hurrengoek edango dute. Herri baten historia da hori.