Naturayala blogak Aiaraldeko landaretzaren inguruko beste sarrera bat argitaratu du:
"Gorobel mendizerratik iparralderuntz jeisten diren erreka eta ibaiak karearri gogor multzo betekin topatzen dira, “Garateko karearriak” deitua. Multzo honek Saratxo gaineko Burubio menditik Erretes Tudelakoa gainean altxatzen den Montenegroraino doan mendixka lerroa osatzen du, tartean Babio, Peregaña eta Zaballa hartzen dituelarik.
Mendi hauek zeharkatzerakoan, ur korronteek zintzurrak sortu dituzte. Hala, Saratxon Atxondo eta Karduras-ko arroilak ditugu, edo Erbikoa, eta Erretes Tudelakoa.
Arroila hauen magaletan, argazkiko Erretes Tudelakoa kasu, normalki hegoalderago aurkitu ohi den baso mediterranearraren arboladiak agertzen dira. Gure eskualdeko benetazko harribitxi botanikoa.
Baso mediterranearra, udan agorraldia izan ohi duen klima honi egokitutako zenbait espezie hosto iraunkorrez osatuta dago, bereizgarriena artea (Quercus ilex) delarik. Penintsulako kantauriar isurialdean, klima atlantiarra izaki, baso mediterranearra udan nolabaiteko lehortea jasatzen duten, eguteran dauden eta gutxi garatutako lur rakitikoak dituzten eremuetan ageri ohi da, kareharriei loturik batez ere.
Zintzur hauetan, landaredi honen garapena errazten dituzten baldintzak ematen dira: malda handiko magalak, lur gutxi eta ura apenas gordetzen dutenak, hegoalderako orientazioak eta izotzak epeltzen dituzten haize korronteak. Horregatik, inguru malkar hauetan izotzak urriagoak izaten dira ibarren hondoetan baino.
Erretes Tudelakoan zintzurran, Artziniegako udalerrian, landaredi honen eremu zabala agertzen da. Oso garaia eta itxia den sasi multzo batek osatzen du: gurbitza (Arbutus unedo), erramu arrunta (Ligustrum vulgare), garratz edo gartxua (Phyllirea latifolia) eta txorbeltza (Rhamnus alaternus). Zuhaitz handiagoen oinak, artearena bezalakoak, urriak dira, ziur aski duela hamarkada batzuk gertatutako suteengatik. Bereizgarriak dira ere basoa itxi eta sartuezina bihurtzen duten landare igokariak. Endalarrak (Smilax aspera, Aiaran “zarzabruja” deitua) sortutako “kortinak” dira, argi bila enborretatik igoz, basoari nolabaiteko kutsu subtropikala emanik.
Arroila hontan bere bakantasunagatik eta arrarotasunagatik bi espezie nabarmentzen dira Euskal Herri kantauriarran. Bata gogortxua da (Viburnum tinus), negu amaieran eta udaberri hasieran loratzen den zuhaixka apala. Bere kopa itxurako lore zuriek fruitu beltzak ematen dituzte.
Gogortxua banaketa mediterranearra duen landarea da. Euskal Herriko kantauriar isurialdean urriak dira bere aipuak: Gipuzkoako Debako bailaran, Bizkaian Kanalako irlan, Urdaibain, eta hemen, Erretes Tudelako arroilan. Mendebalderago, Menako bailaran agertzen da ere, baina berriz aurkitzeko Santander aldera jo beharko dugu. Hegoalderuntz, kokapenik hurbilena Angoston dugu, Valdegobian, Tumecillo ibaiak irekitako zintzurran.
Bestea zuhaitza bat da, lizarkia edo otsa lizarra da, (Fraxinus ornus) submediterranear banaketa duen landarea, batez ere Cuencan eta Penintsulako ekialdean hazten dena. Erretes Tudelako populazioaz gain, penintsulako iparrean beste aipu gutxi daude, Badaiako ekialdeko magaleko Okako arroila kasu, Hueto Arriba-n, edo Oñako zintzurrean, Burgosko Merindadeetan.
Populazio hauen jatorriaz zalantzak daude, lore ikusgarriak dituen zuhaitz txiki hau erabilia izan baita lorazaintzan. Edozein modun EAE-ko Flora Baskular mehatxatuaren zerrenda gorrian sartuta dago, Erretes Tudelako elizaren ondoan arte eder bat aurkitzen da. Elizaren kokapena ezinhobea da, azpian ehundaka metro dihoan zintzurra gainetik gailenduz. Elizaren oinarritik gertu, brontze aroko aztarnategi arkeologikoa gordetzen duen elizako kobazuloa dago, Armando Llanos, Jose Antonio Ruiz Escudero eta Felix Murgak “Estudios de Arqueologia Alavesa” aldizkariko III tomoan (1968) dokumentatu zutena. Erretes Tudelako ertaroko herriak eta bere inguruak ere, bisitaldia merezi dute zalantzarik gabe."