Tradizio handiko hainbat ospakizun pilatzen zaizkigu neguaren erdialdean. San Anton, Kandelaria, San Blas eta Agate Deuna egunetako ohiturek herriz herri zeharkatzen dute eskualdea, eta bakoitzean belaunaldiz belaunaldi transmititutako errituei ematen zaie jarraipena.
Dagoeneko ohartuko zen irakurlea erlijio kristauaren santuei loturiko laudorio egunak direla aipatutako guztiak, baina litekeena da Euskal Herriko antzinako lotura paganoei lekua hartu izana horiek noizbait.
Hala eman dute ezagutzera Aldama Guaresti Kolektiboko Edurne Ellakuriak eta Txomin Egiluzek, eta inauterien atarian gauden honetan Arrankudiaga-Zolloko Kanporamartxo eta Eguen Zuri ohituren sustraiei begira jarri dira.
Kanporamartxo, basoa berpiztu dadin
Inauterien aurreko igandean mendira egiten dute ibilaldia Arrankudiaga-Zolloko eta inguruko herrietako hainbat lagunek, bertan sua piztu eta, hurritz-makilen laguntzaz, azken txerrikiekin txitxi-burruntzia egiteko.
Aldama Guaresti Kolektiboko kideek ohartarazi dutenez, ohitura hori ahoz aho transmititu da, eta horri esker mantentzen da egun. “Ez dago adineko jendearen daturik jasota, eta, beraz, besterik gabe mantendu dugu, euskal mitologiako mikrokosmoan duen funtzioa jakin gabe”.
Dena den, badaude tradizioari erreferentzia egiten dioten dokumentuak. Horren adibide da Nestor Goikoetxea Urdiolak 1931an Euzkerea aldizkarian ohitura horri egindako aipamena, hark Baso-koipetsu izendapena nahiago duela aitortzen duen arren:
Eguen zuri, lurra esnatu kantuz eta kolpez
Eguen zuri egunean, inauterietako ostegunean, alegia, Arrankudiagako eskolako neska-mutilek herriko auzotik auzora ibiltzen dira, kantu-eskean.
Aspaldian, oilar bat eramaten zuten gazteek saski batean, eta kantuan ibili eta gero makil-kolpez sakrifikatzen zuten garbikuntza sinbolo gisa.
Izan ere, sexualitatearen irudia da oilarra, eta bekatuarekin lotu izan da. Hortaz, zenbat eta krudelagoa izan oilarraren heriotza, orduan eta seinale hobea neska-mutil horientzat. Gaur egun, Pedro Bidaniaren margolan bat daramate Arrankudiagako gazteek oilarra irudikatzen, estandarte gisa.
Makilak, ordea, ez dira Eguen zuriko ospakizunetik desagertu; izan ere, koplak abestu bitartean lurra kolpatzeko erabiltzen dituzte, neguko loalditik esnatu dadin. Kanporamartxoarekin gertatzen den bezala, zaila da tradizio honen jatorria zehazki zein izan den jakitea, ez baitago horren erregistro idatzirik.
Tradizio zaharrak bizi-bizi
Aspaldiko ohiturak dira, beraz, Kanporamartxo eta Eguen zuri eguneko ospakizunak Arrankudiagan, eta gaur egunera arte irauten dute.
Igandean egingo dute Arrankudiaga-Zolloko bizilagunek mendi-ibilaldia eta txitxi-burruntzia Basakoetxen eta hurrengo asteko ostegunean, hilaren 27an, aterako dira eskolako haurrak ehun bat urte abesten ziren kopla berberak herriko auzoetatik kantatzera, makilaz lurra esnatzen duten bitartean.