Duela egun gutxi, F urdin handia duen sare sozial oso ospetsu batean, literalki “Liburu Aurpegia” bezala itzultzen den sare sozial horretan gertatutako gertaera batek, benetan txundituta utzi ninduen.
Izan ere, sare sozial horretako orrialde batean, zehazki "Laudioko leihoan" edota “La ventana de Laudio” deritzonean, pertsona batek mezu bat jarri zuen: "Etxebizitza alokatzen da Laudion, interesatuak argitalpen hau komentatu". 30 minutu zeramatzan argitalpenaK sare sozial horretan jarrita. Denbora-tarte horretan, hamabost iruzkin egin zituzten, etxebizitza alokatu nahi zutela esanez. Iragarkian ere ez zuten prezioa jarri, baina hamabost pertsona zeuden alokatzeko prest, prezioa edozein izanda ere.
Zirraragarria izan zen ikustea ondasun horretarako ere ez den ingurune batean (udalerriko informazioa partekatzeko edo Laudioko herriko jai edo kultur ekitaldien irudiak partekatzeko da orrialde hori) gure inguruneko etxebizitzaren arazo oso larriaren aurrean gaudela egiaztatzea.
Laudion, guztira, 9.020 etxebizitza daude, eta bigarren mailakoak edo hutsik daudenak 1.231 dira ( % 13,6), INEren arabera Euskadiko bigarren mailako etxebizitzen edo etxebizitza hutsen batez bestekoaren oso gainetik (%6,5).
Denok dugu lagun, senide edo ezagun bat emantzipatzeko adinean dagoena eta etxebizitza lortzeko arazo larriak dituena. Izan ere, argi dago etxebizitzaren arazoak gero eta kezka handiagoa eragiten duela gure buruetan. Pisuen eskaria oso handia da, gure inguruan lan-aukera bat bilatzen duten familiak dira, edo dagoeneko aurkitu dutenak, baina ez dute aurkitzen beren familia alokairuan ere instalatu ahal izateko lekurik. Edo gure herriko gazteak, prestakuntza jaso ondoren lehen lana lortu dutenak, herritik kanpo bizitzeko asmorik ez dutenak, eta familia bat eraikitzeko etxebizitza bat ere erosi nahi dutenak. Eta arazo hori jada ez dugu Aiaraldea inguruan bakarrik aurkitzen, Estatu espainiarreko edozein lekutan aurkitu daiteke etxebizita merkatu saturaturen bat, herri handietan eta hirietan batez ere.
Hiri handi horietako batzuetan, arazoa etxebizitza turistikoa da, urtaroko etxebizitzen merkatua erabat xurgatu baitu, jabeen errentagarritasun handiagoa bilatuz. Ez zaie axola lehen etxe bat behar duen familia batek edo emantzipatu nahi duen gazte batek alokatu zezakeen etxebizitza hori egun edo aste batzuetarako edozein turistarentzat eskuragarri egotea, askoz etekin handiagoa ematen baitu.
Aldiz, gure zilborrari begiratuz gero, Euskal Herrian gero eta herri gehiago dira "Tentsio eremuak". Eta zer da tentzio eremua definitzen duena?:
Tentsio eremua izateko bi baldintza hauetako bat eman behar da:
- 1. ahalegina > % 30 (alokairua/hipoteka + hornidurak > batez besteko errentaren %30).
- 2. Alokairu/erosketa prezioaren igoerak 5 urtetan ≥ KPI + 3 puntu.
1. puntuari erreparatzen badiogu, nire ustez ohikoegia da hipoteka- edo alokairu-gastua, hornidura-gastuak barne, diru-sarreren %30 baino gehiago izatea.
Zenbait datu aztertuko ditugu etxebizitzaren arazoa gure ingurunean kokatu ahal izateko, egoera horren guztiaren eragile nagusiak zein diren diagnostikatu ahal izateko eta merkatuan aplikatu ahal izateko zenbait irtenbide proposatu ahal izateko.
Horretarako, ni bizi naizen Aiaraldeko herrian jarriko dugu arreta, LAUDION.
Gutxi gorabehera 370 etxebizitza EGON BEHARKO LIRATEKE gaur egun merkatuan. Idealista.com-en sartuta, Laudion 30 etxebizitza daude salgai.
Laudioko urteko errentaren batez bestekoa 22.176 eurokoa da (Iturria: Eustat), hamabost ordainsaritan zatituta: 1.478 euro hilean.
Euskadin hipoteka baten batez bestekoa 720 euro da, eta alokairuarena 740 euro (Iturria: Euskadi.eus)
Beraz, oso handia da soldaten %30 baino gehiago alokairuan edo hipotekan gehi horniduran ordainduta tentsio-egoeran leudekeen pertsonen ehunekoa. Hortaz, Laudioko udalerrian tentsio zonalde baten aurrean gaude, eta ez dut uste Aiaraldeko gainerako udalerrietan gauza bera gertatzen ez denik, zoritxarrez.
Orain, azter dezagun etxebizitzaren arazoa merkatuaren ikuspegitik. Horretarako, nire bizilekuari buruzko datuak ere erabiliko ditut, Laudiokoak, alegia.
Laudion, guztira, 9.020 etxebizitza daude, eta bigarren mailakoak edo hutsik daudenak 1.231 dira ( %13,6). INEren arabera, Euskadiko bigarren mailako etxebizitzen edo etxebizitza hutsen batez bestekoaren oso gainetik (%6,5).
Baina arazoa nabarmen larriagotzen da gaur egun merkatuan dauden etxebizitza guztiak ulertzen saiatzen garenean, horiek baitira gure gazteek eta gure herrira lanera iristen diren familiek eskura ditzaketen etxebizitzak.
Hutsik edo bigarren mailako 1.231 etxebizitza horietatik, idealista.com-ek dio batez beste %30 daudela gaur egun merkatuan. Beraz, gutxi gorabehera 370 etxebizitza EGON BEHARKO LIRATEKE gaur egun merkatuan.
Idealista.com-en sartuta, Laudion 30 etxebizitza daude salgai (2018an, konparazio batera, 230 etxebizitza zauden salgai), eta alokairuko etxebizitzen kopurua bat da.
Fotocasa.com-en 46 etxebizitza zeuden salgai Laudion (horietako asko Idealistan ere iragarri ziren) eta alokairuko etxebizitzen kopurua 1 da (850 euro hileko)
Merkatuan ez da inola ere etxebizitza hutsen batez besteko %30 horretara iristen. Alokairuaren eta salmentaren artean 370 etxebizitza izan beharko lirateke, ez da gehienez 47ra iristen. Beraz, apurka-apurka, gure inguruko etxebizitzaren arazoaren arrazoirik handienera iristen ari gara.
Fotocasa.com-en 46 etxebizitza daude salgai Laudion (horietako asko Idealistan ere iragarrita) eta alokairuko etxebizitzen kopurua bat da (850 euro hileko)
Gazteenek eta errenta txikikoek etxebizitza eskuratzeko dituzten arazoak ikusita, oso deigarria eta paradoxikoak dira 2025eko lehen hiruhilekoan etxebizitza saltzeari dagozkion datuak Espainiako Estatuan. Baita hipoteka berrienak ere. Azter dezagun zenbait datu:
2025eko lehen hiruhilekoan 183.140 etxebizitza salerosketa erregistratu ziren (zifrarik altuena 2007ko “Burbuja inmobiliaria” deritzonatik), 2024an baino %17 gehiago. 2025eko urtarriletik martxora: 119.973 hipoteka eratu ziren.
Datu horiek guztiak "El País" egunkariaren arabera.
Horrek esan nahi du 63.167 etxebizitza eskura ordaindu zirela, %34,50; hau da, hipoteka egin beharrik gabe etxebizitza bankuarekin erosteko. Beraz, erosteko ahalmen handia eta erosteko erraztasuna duten pertsonek lortzen zuten etxebizitza horiek eskuratzea.
Soldaten eta etxebizitzaren merkatuaren azterketa txiki honen ondoren. Galdera handi hau egiten diogu geure buruari:
Zer gertatzen da gure etxebizitza merkatuan, “etxebizitza eskuratzea” herritarrak gehien kezkatzen dituen arazoa izan dadin?
Lehen arazo handia: Etxebizitza espekulazio-ondasun gisa
Espainiako Estatuaren Konstituzioak honela dio 47. artikuluan:
Nazioko herritar guztiek dute etxebizitza duina eta egokia izateko eskubidea.
Botere publikoek eskubide hori gauzatzeko beharrezkoak diren baldintzak sustatuko dituzte eta arau egokiak ezarriko dituzte, lurzoruaren erabilera interes orokorraren arabera arautuz, espekulazioa eragozteko.
Erkidegoak erakunde publikoen hirigintza-ekintzak sortzen dituen gainbalioetan parte hartuko du.
Spoiler: Ez da betetzen. Eta ez, betetzearen errudunak ez daude urruti. Zure inguruan bizi dira, zurekin lan egiten dute, aisialdiko orduak partekatzen dituzu haiekin. Izan ere, gure artean etxebizitza-edukitzaile handien kopuruak gora egin du, bai herentziengatik, bai inbertsio moduan erosteagatik (ez etxebizitza erabiltzeko).
Euren dirua adreiluan ondo inbertituta dagoela ikusten duten pertsonak dira. Hainbat arrazoi direla medio, izan ere, “bucle positivo” deritzonari esker ez dute behatzik mugitu nahi.
Merkatuan jarri gabeko pisuak badituzu, eskaintza murriztu egiten da, eta, pisuen eskaria murriztean, eskaera igo egiten da (premia handiko ondasuna da; izan ere, bizitzako uneren batean guztiok etxebizitza bat eskuratu beharko dugu), eta, beraz, etxebizitzaren prezioa ez du igotze eteterik, orduan etxebizitza horrek gero eta balio handiagoa du saltzea erabakitzen duten unean.
Izan ere, 47. artikulua ez betetzearen errudun horri inork ez dio behartzen bere etxebizitza merkatuan jartzera, egoera oso lasaia dauka estatuaren presio-neurriei dagokienez, dirua bezala, etxebizitza ere merkatuan ibil dadin.
Bigarren arazo nagusia ezin da ulertu lehenengoa gabe, etxebizitza espekulazio-ondasuntzat jotzeari jabeen diru-gosea, abarizia edo zikoizkeria gehitzen baitzaizkio.
Jabe horiek, beren etxebizitzak 700 euro ematen badie, gai izango dira familia bat kalean uzteko hilean 100 edo 50 euro gehiago kobratzeagatik beste familia batek hori ordaintzen dielako, eta noski... ene lagun mina, hau merkatua da! Irabazten ez badut, beste batek irabaziko du nire lekuan, eta horretarako nahiago dut nik irabazi, ezta?
Jabe horiek, lehen esan dugun bezala, etxebizitza bat oinordetzan jasotzean, zirkulazioan jarri beharrean, beste pertsona batzuei etxebizitza eskuratzen laguntzeko, behar izanez gero espekulatzen edo ahalik eta rediturik handiena ateratzen saiatzen baitira, saltzeko beharrezkoa denaren zain, haiek ez baitute salmenta horren beharrik bizitzeko, eta ezerk eta inork ez die horretarako presarik ematen; beraz, ez da presarik behar saltzeko.
Are gehiago, jabeek nahiago dute beren etxebizitza sasoiko alokairu-merkatutik atera eta oporretako alokairu gisa jartzea, diru-sarrerak nabarmen handitzeko. Noski, alde batera utzita beren jabetzan dagoen eta hutsik dagoen etxebizitza hori, gure inguruan bizileku iraunkor gisa eskuratu nahi duten pertsonentzat etxebizitza bat izan daitekeela.
Dagoeneko lana eta diru-sarrerak dituzten jabeak, beraiek bizi diren euren lehendabiziko etxea jadanik ordainduta eta beren premia guztiak aseta dituzte, baina nahiago dute haien 2. edo 3. etxebizitza, 10, 15 edo 20 urte hutsik eduki. Oinordetzan jasotako etxebizitza hori, seme-alabek etxebizitza bat eskuratzeko beharra dutenean etxebizitza eskuragarri izan dezaten. Eta, jakina, etxebizitza horren jarduerarik gabeko urte horietan, inork ezingo du eskuratu, eta, beraz, merkatua gehiago murrizten da.
Hau esanda, hemen uzten dut diru-gose, abarizia edota zikoizkeriaren definizioa:
"Diruzalekeria gehiegizko desira desordenatua da aberastasunak, ondasunak edo jabetzak metatzeko, benetako beharrizanak kontuan hartu gabe eta metatutakoa alde batera uzteko erresistentzia nabarmenarekin, baita partekatzea edo erabiltzea arrazoizkoa edo onuragarria izango balitz ere".
Nik uste dut argi geratu dela "etxebizitza ondasun espekulatibo gisa" definzioak "zikoizkeria” terminoarekin egiten duela topa.
Hirugarren arazo nagusia: Estatua.
Zer egin dezake estatuak etxebizitzaren merkatuan esku hartzeko Konstituzioaren 47. artikulua bete dadin neoliberalek "komunista" deitu gabe?
(Spoiler: Ezinezkoa da, neoliberalek "komunista" deituko diete egiten dutena egiten dutela)
Argi dago etxebizitza ez litzatekeela beste edozein ondasun bezala tratatu behar; ibilgailu bat, adibidez, edo sagar bat bezala, nahiz eta elikagai gisa behar den ondasuna izan. Baina errealitatea da etxebizitza merkatu librean dagoela, ibilgailuak edo sagarrak bezala. Ez da ibilgailuekin edo sagarrekin espekulatzen, baina etxebizitzekin bai ordea. Izan ere, Konstituzioaren 47. artikuluaren arabera, pertsona guztiek izan behar dute bertara sartzeko eskubidea.
Gehiago egin dezake estatuak hori gerta ez dadin? Jakina, merkatuan aktiboki esku hartzea aukeretako bat izango litzateke... baina... arazoa sakon aztertu ondoren, etxebizitza-falta al da arazoa?
Laudion 18.000 biztanle baino gehixeagorentzat 9.000 etxebizitza daude. Bi biztanleko etxebizitza bateko ratioa da hori. Ratio onargarria baino gehiago. Arazoa, beraz, ez da eraikitako guztizko etxebizitzarik eza, baizik eta merkatuan dagoen etxebizitzen gabezia. Eta dagoeneko ez da beharrezkoa eraikuntza berriko etxebizitzei begiratzea higiezinen merkaturako irtenbide egonkor gisa. Jabe handien etxebizitzei begiratu behar zaie, hutsik edo erabilerarik gabe dauden etxebizitzei begiratu behar zaie. Eta horra begiratzen du, adibidez, Europako etxebizitzen erreferente den Herrialde Baxuen egoerak.
Herbehereek 40-40-20 helburua dute. Etxebizitza publikoak %40 (Espainiako estatuan %2 da gaur egun ehunekoa), %40 etxebizitza eskuragarria familientzat eta batez besteko errententzat, eta gainerako %20 erosteko ahalmen handiko errententzat.
Horretarako, "Housing Associations" metodoa jarri da modan, “woningcorporaties” nederlanderaz. Irabazi asmorik gabeko elkarteak dira, eta gaur egun herrialdeko etxebizitza guztien %30 dute.
Etxebizitzak arrazoizko prezioetan eduki, kudeatu eta alokatzen dituzte; diru-sarrera txikiak edo ertainak dituzten pertsonek etxebizitza duina izango dutela bermatzeko helburuarekin, nahiz eta kasu batzuetan kolektibo espezifikoentzako proiektuak ere kudeatzen dituzten (adinekoak, ikasleak, familia ugariak...).
Estatuaren ikuskaritzapean jarduten dute, baina erakunde independenteak dira: ez daude zuzenean udalaren edo gobernu zentralaren mende, nahiz eta legeak helburuak eta mugak ezartzen dizkien.
Horrelako erakundeek estatuak diruz lagundutako banku-kreditu bereziak hartzen dituzte etxebizitzak erosteko, eta oso onuragarriak dira irabazi-asmorik gabeko erakundeek etxebizitza hutsak erosteko aukera gehiago izan ditzaten. Ondoren, etxebizitza hori alokairuan jartzen da, estatuak ezarritako gehieneko alokairu-mugarekin. Horrela, bi txori tiro batez hiltzen dira. Errenta baxuenak dituzten familiei etxebizitza eskuragarriagoa eskaintzen zaie. Eta, aldi berean, alokairu-merkatu pribatua automatikoki arautzen da. Merkatu pribatu horretan, prezioak altuegiak badira, ez dira etxebizitzak alokatzen, etxebizitza publiko merkeagoak alokatzeko aukera dagoelako.
Alokairuek, erakunde horiek birfinantzatzeko balio dute, horrela, herritarren zerbitzura jar daitezkeen etxebizitza gehiago erosi ahal izateko.
Gainera, Herbehereetako estatuak arau askoz gogorragoak ezartzen ditu etxebizitza espekulatzeko helburuarekin eskuratzen saiatzen diren herritarrentzat.
2021az geroztik, Herbehereetako gobernuak %8ko transferentzia-zerga ezarri zuen etxebizitza bizileku gisa erabiliko ez duten erosleentzat, higiezinen espekulazioa murrizteko. Aldiz, lehen etxebizitza erosten duena 35 urtetik beherakoa bada, salbuetsita dago prezioa 400.000 eurotik gorakoa ez bada. Gainerako erosleentzat (gazteak ez direnentzat), zerga %2koa da. Neurri horiek eragina izan zuten: inbertitzaileen erosketak %42 jaitsi ziren urtebetean, 2020an 88.000 izatetik 2021ean 51.000 izatera igaroz.
Nire iritziaren arabera, hau da soluzioa, geldi dagoen etxebizitza pribatua, etxebizitza publikoa bihurtzea eta, horrela, alokairuaren arazoa pixkanaka erregulatu eta konpontzea.
Artikulu guztia laburbilduz: Aiaraldeko merkatuan ez dago etxebizitzarik, zirkulazioan jartzera behartuta ez dauden jabeen esku daude, nahiago dute etxebizitzarekin espekulatzea, beste familia batek etxebizitza eskuratzeko aukera izatea baino. Eta estatuak ez du batere esku hartzen higiezinen merkatuan.
Jainkoak konfesatuta harrapatu gaitzala. Garai txarrak ditugu aurrean.