TXEMA URKIJO (Laudio, 1961) Eusko Jaurlaritzan zuen kargutik kendu du Iñigo Urkulluk duela gutxi. Baina horren arrazoiak ez dira argi geratu, egoera ezberdinak nahastu baitira. Horri eta biktimen eta bizikidetzaren esparruan egindako lanari buruz hitz egin du Txema Urkijok hurrengo elkarrizketan.
Eusko Jaurlaritzan egindako ibilbidea gogoratzerik bai?
2002an sartu nintzen Giza Eskubideen zuzendari gisa, Joseba Azkarragaren sailean Ibarretxe Lehendakari zela. 2005ean bukatu nuen lan hori eta 2006ko otsailean itzuli nintzen, Terrorismoaren Biktimei Laguntzeko Bulegoko aholkulari moduan. Maixabel Lasarekin aritu nintzen. Ibarretxe Lehendakariaren garaian sartu nintzen eta Patxi Lopezen legealdian ere jarraitu nuen.
Azkenengo gobernuarekin Terrorismoaren Biktimen politiken koordinatzailea izan naiz Bake eta Elkarbizitzarako Idazkaritzan. Jonan Fernándezek gidatzen zuen hau, baina Lehendakaritzaren menpe zegoen.
Aski ezaguna da Covitek egindako salaketaren ostean Iñigo Urkulluk kendu zaituela zure kargutik, zein da egiten duzun balorazioa?
Eskutitzaren kontua -Covitek salatutakoa- zirkunstantziala izan da. Bat egin du denboran eta batzuetan arrazoia hori zela transmititu da, baina egia esan errealitateak ez du zerikusirik horrekin.
Benetan gertatu dena Iñigo Urkulluk osatutako taldeak -Jonan Fernández, Mónica Hernando eta hirurok- ez duela kimikarik izan da. Hasieratik bateraezintasuna egon da gure artean, “taldea” kontzeptuaren inguruan oso ikuspegi ezberdinak genituelako Jonan Fernándezek eta biok.
Horren ondorioz taldean ez dut parte hartu, ostrazismo egoeran egon naiz. Ez dut parte hartzerik izan bakearekin eta elkarbizitzarekin harremana zuten gaiekin.
Egoerak gehiegi iraun du Lehendakaria erabakia hartzeko garaian luzatu delako. Nik jakinaren gainean jarri nuen aspaldi, itxaroten egon naiz. Nire ustez, konfiantza eman zidan Lehendakariak eta berak kendu behar zidan.
Zein izan da desadostasunaren oinarria?
Taldearen kontzeptua. Jonan Fernándezek ez du onartu nire partaidetza aktiboa proposamen eta ekimenetan eta hori dela eta baztertu egin ninduen.
Ez nuen nire lana garatzeko aukerarik eta taldeko nire ekarpena -biktimekin elkarrizketa- garatu gabe geratu da Jaurlaritzaren partetik. Beste ekimen batzuk landu dira: kartzela politikarekin harremana dutenak, torturaren inguruko txostenak... Ni erabat ados nago horiekin ere, baina beharrezkoak iruditzen zitzaizkidan ekimenak ez dira gauzatu. Ekimen horien bitartez Lehendakariak bilatzen zuen oreka politikoa lortu behar zen. Nik egin nezakeen ekarpena terrorismoaren biktimei dago lotuta.
Aintzane Ezenarro eta Enrique Ulliabarriaranaren izendapen berriekin zuk uste hutsune hori beteko dela?
Ez dakit, espero dut baietz. Beharrezkotzat jotzen dut oreka bilatzea eta espero eta nahi dut horrela izatea. Baina ez dakit.
Coviteren salaketa garrantzitsua izan da Lehendakariak zure kargutik kentzeko erabakian?
Ez, nik uste ezetz. Erabakia luzatu egin da eta bat egin du Coviteren eskaerarekin. Horrek gaiztotu du komunikazio prozesua. Oso zaila zen Jaurlaritzak nire jarrera defendatzea, beste arrazoi batzuk medio beraiek kargutik kentzeko erabakia hartua zuten eta. Oso egoera gaiztoa izan da Eusko Jaurlaritza berarentzako ere eta komunikazioaren esparrutik oso gaizki kudeatu da.
Azkenean jendeak ez daki ezta zergatik kendu nauten kargutik: eskutitza, Jonan Fernándezekin izandako harremana... nahaste-borrastea izan da.
Arazo gutxiagori aurre egin beharko genioke une egokian kendu izan banindute. Baina, nire ustez, denbora gehiegi igaro da eta horrek erabakia gaiztotu du.
Gertatutakoaren harira, Pikabearen eskutitza emateko Coviteren jarrerak arrazoia eman dizula eta diskrezio baldintzak ez zirela betetzen uste duzu?
Erabat. Covitek presoekin egin duen guztia hedabidetan izan da, hori erabili nahi izan dute. Kepa Pikabeak eta biok ez geunden prest joko horretan sartzeko. Berak esandakoa betetzera mugatu nintzen.
Diskrezioa nahi zuen eta nik ikusi nuenean eskutitza plazaratu behar zutela, ez ematea erabaki nuen. Bera ere ados zegoen egindakoarekin. Kontzientziaren aldetik oso lasai nago, ez nuen lagundu behar. Hori diskrezioz egin beharreko gauza zen eta batzuek prozesuan parte hartu zuten presoen aurka erabili nahi zuten.
Hamarkada bat eman duzu lanean Eusko Jaurlaritzan. Zeintzuk dira bereziki azpimarratuko zenituzkeen ekimenak?
Nik uste modu orokorrean ETAren biktimen aitortza, urte askotan zehar baztertuta egon baitira euskal gizartearen partetik. Zentzu horretan Maixabel Lasak, Jaime Arresek eta hirurok osatutako taldeak egindako lanak lagundu duela uste dut, zegoen zor moral eta historikoa ordaintzeko. Hori niretzat poztasun handia izan da.
Esperientzia zehatzek adierazi dute beharra dagoela herri honetan eman diren bortizkeria ezberdinen aitorpena. Horren baitan ez dago bakarrik ETAren terrorismoa, beste terrorismo batzuk ere badaude; indar polizialen gehiegikeriak eta polizi batzuek zilegitasunik gabe erabilitako bortizkeria kasu.
Justiziaren inguruan eta erabateko oroimenari buruz soilik herri honetan egon den min guztietatik abiatuta hitz egin dezakegu. Hori da behar duguna.
Esparru horretan nik aipatuko nuke Glencree esperientzia. Bizipen harrigarria izan zen giza ikuspegitik. Gizarteari transmititzeko oso mezu didaktikoa utzi zigun: ETAren biktimek eta GALeko, eskuin muturreko edo estatuaren terrorismoa pairatu zuten biktimek, bortizkeria mota horiek guztiak zuzenak ez zirela aitortu zuten. Eta bizikidetzarako ahalegina egin zuten prozesuan.
Esparru horretan zein uste duzu direla eman beharreko urratsak?
Une honetan argi dago beharrezkoa dela 1978tik gaur arte poliziaren bortizkeria pairatu dutenen mina aitortu eta konpontzeko prozesu bat. Hau da, aro demokratikoan egondakoak.
Jakina, errazagoa da gehiegikeria polizialak eta giza eskubideen urraketak aitortzea diktadura garaian, jende orok errazago onartzen baitu polizia frankistak eskubide urraketak egiten zituela.
Jendeak eskubide urraketak eman direla aro demokratikoan onartzea zailagoa da prozesu judizialetatik at. Epaiketa gutxi egon dira eskubide urraketa horiek erakutsi dituztenak. Baina guztiok dakigu prozesu horietatik at beste errealitate batzuk egon direla eta eskubide urraketa horiek ez direla gauzatu epaiketen bitartez egi bat bezala. Hori da daukagun erronka biktimen arloan.
Lan horrek ez du ahaztu behar oroimen zor bat dagoela giza eskubide urraketen biktimekiko eta lan hori mantendu behar da. Eta gainerako biktimak ez ditugu ahaztu behar, oso politika orekatua egin behar da. Biktima guztiak gogoratu behar dira, horrek ez du esan nahi bortizkeria guztiak modu berdinean baloratu behar direnik.