Zergatik hasi zenituen heriotzari buruzko ikasketak?
Nire bizitzan galera oso esanguratsua izan nuen eta konturatu nintzen inork ez zuela heriotzari buruz hitz egiten. Horregatik, trebakuntza bilatzen hasi nintzen kanpoan.
La Lagunako Unibertsitateko trebakuntza batekin hasi nintzen Internet bidez, eta gauza gehiago bilatu nituen gero.
Ikasketak bukatu bezain laster hasi nintzen doluan zeuden pertsonekin lanean eta, handik gutxira, elkarte baten bitartez, umeekin ere jarduteari ekin nion.
Aspanovas izan zen elkarte hori, ezta?
Bai. Minbizia duten umeekin egiten dute lan. Bost urtez edo aritu nintzen haiekin. Nire lana familiekin egotea zen, prozesu horretan laguntzeko. Umeekin ere lan egiten nuen. Eurentzat ez da prozesu erraza.
Garai horretan ilea moztea erabaki nuen. Neskek are okerrago bizitzen zuten dena; ilea galtzen zuten eta esanguratsuagoa zen eurentzat mutilentzat baino. Uste nuen behar zutela emakumezko erreferente bat, ez baitzen soilik gaixotasuna pairatzen zutena, baita horren ondorioak ere.
Gurutzetako ospitalearekin akordioa sinatu zuen elkarteak, eta zaintza aringarriko unitatearekin elkarlanean hasi ginen. Nire helburua zen senideak heriotzarako prestatzea eta umeekin ere jorratzea, eurek nola ikusten zuten jakiteko.
Nire sentsazioa da gehienetan badakigula noiz hilko garen. Umeek sumatzen zuten. Kontua da familiari kostatzen zaiola horri buruz mintzatzea. Isiltasuna ematen da: familiak ez du ezer esan nahi umea ez arduratzeko, eta alderantziz.
Zein da zure lana orduan?
Erraztu beharra dago komunikazioa agurra egiteko. Familia batzuek ez zuten nahi agurrik egitea, sufrimendu ikaragarria delako.
"Hil baino lehen, umeak agurtu behar dira eta bere azken desirak betetzea ahalbidetzea"
Beti ez da agur esplizitua, baina ahalbidetu behar da haurrak bere azken desioak betetzea. Askotan egiten ziren Eurodisneyra bidaiak, edo familia bat etortzea, edo pertsonaia ospetsu baten bisita...
Berez, "El último deseo" izeneko elkartea dago eta azkenengo desirak betetzen laguntzen dute.
Jendea ez zenuen heriotzarako prestatu behar?
Egia da, orokorrean, senideek susmoa dutela zerbait gaizki atera daitekeela. Hortaz, aurretiazko dolua gertatzen da.
"Haurrek heriotzari buruz hitz egin behar dute aurre egiteko"
Dena den, funtsezkoa da horretarako prestatzea eta umeek hitz egin ahal izatea heriotzari buruz; izan daiteke marrazkien bidez, edo imajinatuta zer gertatzen den hil ostean.
Azken finean, heriotza ez da aipatzen eta isiltasuna dago horri buruz. Umeek aurre egin behar diotenean, uste dute desagertuko direla eta hutsunea geratuko dela.
Heriotzari buruz umeekin hitz egitea oso interesgarria da, modu oso ezberdinetan ikusten baitute. Nik galdetzen nien zer nahiko luketen gertatzea hil eta gero, eta batzuek azaltzen zuten bizitza kutxa baten antzekoa zela eta gero beste kutxa mota batera ateratzen zinela. Han beste bizitza mota egongo litzateke. Beste batzuek irudikatzen zuten txokolatezko planeta bat...
Horrelako irudiak sortzeak laguntzen zuen azkenengo uneetan hainbesteko beldurra ez izaten. Bazuten irudi bat eta bazekiten nora joan behar ziren.
Eta familiarekin zein da helburua?
Azkenen une horiek ahalik eta hoberen bizitzea.
Zeintzuk dira horrelako kasuetan dauden ohiko ezintasunak?
Nik uste umeek hobeto onartzen dutela euren unea heldu dela, baina nerabeei gehiago kostatzen zaie eta haserrea agertzen da.
"Umeek hobeto onartzen dute euren unea heldu dela"
Batzuetan ez da lortzen haiek lasai joatea. Haserre daude ez dutelako ulertzen euren anaia edo lagunak, adibidez, gelditzea.
Batzuetan lagunen bisita ez dute jaso nahi, amorrua sortu delako; adiskideak geratuko dira eta bera joango da.
Nerabeekin zailagoa da, egoeraz oso kontziente dira eta bizitzatik askatzea ez da batere erraza.
Familien artean dolua da zailena?
Bai, aurretiazko dolua, senideak askotan prestatzen baitira agur unerako. Halaber, oso garrantzitsua da gero sortzen den hutsunea. Nola bete, nola eraiki familia umea ez dagoenean, nola jarraitu aurrera eta zer gertatzen den bikotearekin berarekin. Familia desitxuratzen da.
"Familietan sortzen den hutsunea oso garrantzitsua da"
Ez dira prozesu errazak eta, maiz, haurra hiltzen denean, planteatzen diote euren buruei nola egingo duten aurrera.
Seme edo alaba bakarra bada, are gehiago, aita edo amaren rola galtzen baita eta rolak bizitzan, oro har, betirako hartzen dira.
Ume bat izatea badirudi betiko erabakia dela. Norbaitek galdetzen duenean seme-alabarik duten, ez dakite zer erantzun.
Jarraitzen dute gurasoak izaten? Nire ustez gatzena aurreko dolua da, jakitea haurra hilko dela. Gure buruak erresistentzia izugarriak ditu onartzeko maite dugun pertsona batek utziko gaituela. Are gehiago ume baten kasuan, naturaltzat jotzen dugun bizitzako zikloa ez baitu betetzen.
Aipatzen duzu heriotzaren inguruan tabua edo isiltasuna dagoela. Gure kulturaren arazoa da edo unibertsala?
Zalantzarik gabe, gure kulturaren arazoa da, eta une hauetan daukagun kulturaren ikuspegia. Orain arte hurbilago genuen heriotza.
Norbait hiltzear bazegoen ingurukoak etortzen ziren baserrira, agurtzen zuten pertsona, hil ostean geratzen ziren, lutoa zegoen... Erritual pilo genituen, galdu direnak.
"Heriotzaren inguruan dagoen isiltasuna egungo kulturaren arazoa da"
Doluan zegoen laguna bazekiten nola tratatu eta beltzez jantzita zegoena zer pairatzen ari zen bazekiten.
Egun daukagun azkartasunarekin, kapitalismoak eramaten gaitu "gauza itsusiak" baztertzera. Heriotza ez dugu gizartean sartu nahi.
Dolua ez da produktiboa eta gizarte honek kide produktiboak nahi ditu. Ematen dituzten baja egunak oso gutxi dira, bi edo lau. Dolua garatzeko hilabeteak behar dira.
Adibidez, inguruan dauden pertsonek zabaltzen dituzten mezuak maiz dira "animo, orain egin behar duzuna ateratzea da". Nekez entzuten dugu pertsona horrek duena esateko, eta zailtasunez onartzen dugu galera izan duen lagun batek behar duena gaizki egotea dela.
Badirudi gauza positiboak besterik ez ditugula ondo ikusten eta ez dugula nahi norbait doluan egotea, horrek erakusten baitigu heriotza gure aurrean dagoela.
Terapeutarentzat nolakoa da esparru honetan, heriotzarekin, lan egitea?
Niri oso lan polita iruditzen zait. Nik lana utzi nuen elkartearekin ez nuelako akordiorik lortu.
Itzuliko nintzateke lan bera egitera eta egokitu zait nire kontsulta pribatutik horrelako kasuetan esku hartzea; familiekin edo umeekin. Zentzu horretan, jarraitu dut konektatuta egoten, jendeak ezagutzen bainau.
Polita da pertsona baten azken momentuetan laguntzea. Badirudi garrantzia ongi etorriei bakarrik ematen diegula, eta ez agurrei.
Bi uneak, bizitzara etortzea eta joatea, dira inportanteak, eta zaindu beharra dago neurri berean.
Nik beti pentsatzen nuen nola gustatuko litzaidakeen inguruan ditudan pertsonak hiltzea: Maitasunez eta ondo. Hori guztia sentitzea.
Tarterik ez badiogu ematen agurrari, hemendik joaten gara eta badirudi ez duela zentzurik izan bizitzan gure egonaldiak.
"Askotan negar egiten nuen etxera heltzean, niretzat ere galerak ziren"
Ez da lan erraza sufritzen duzulako. Nik askotan negar egiten nuen etxera heltzean eta gaizki pasatzen nuen. Niretzat ere baziren galerak, batzuetan urteak ematen nituen eurekin.
Hala ere, pentsatzen nuen, uneren batean negar egiteari utzi ezkero, uzteko garaia helduko zela. Horrek esan nahiko luke berdin zaidala zer gertatzen zaien eta nola joaten diren.
Orain zure kabuz zaude lanean eta bestelako esparruan eragiten duzu, sexualitateetan. Nolakoa izan da aldaketa hori?
Berez, ez da aldaketarik egon. Nik hasieratik nituen bi alde; Eros -sexualitatea- eta Thanatosa -heriotza-.
Nik behar nuen argitasuna, bestela umeekin bakarrik iluntasuna ikusten nuen. Sexualitateari buruzko tailerrak ematen nituenean ikastetxetan liluratuta geratzen nintzen, bertan zeuden umeak bizitzaz beterik eta pozik zeuden. Baliatzen nuen ikusteko bazegoela jende pilo hilzorian ez zegoena.
"Sexualitatean ere lan egiten dut orekatzeko, bestela bizitzan konfiantza galtzea sortzen du heriotzak"
Heriotza hobeto eramateko eta orekatzeko hautatu nuen sexologia, bestela lan gogorregia da. Buruak bizitzan galtzen du konfiantza.
Horregatik, sexu heziketan ere lan egiten dut. Bizitzari, erosari, maitasunari, bikoteei buruz hitz egiteak orekatzen nau. Bizitzarekin konektatuagoa dago.
Egun oso bat heriotza lantzen eman eta gero, hurrengo egunean behar dut jendea maitemintzen dela ikustea, eta komunikazio zailtasunak dituela.
Izan ere, biak dira bizitzako tabu handienak. Handiagoa da heriotza -Thanatos- bihotzari gehiago kostatzen zaiolako eta erresistentzia gogorragoa delako.
Badirudi sexualitatean aurrera pausu handiagoak egin ditugula. Edonola ere, gizartean dauden bi tabuak dira eta erlijioak pertsonak konbentzitzeko erabili izan ditu. Horregatik izan dira nire bizitzako bi fokoak.
Zeintzuk dira, sexuari dagokionez, topatzen dituzun arazo arruntenak?
Komunikazioa, bereziki. Nola adierazi zeintzuk diren gure nahiak edo desirak gure bikote edo ingurukoei.
Horiek dira zailtasun arruntenak. Dena den, ni apur bat arduratuta nago gizartean badagoelako indar bat aurre egiten orain arte Erosaren esparruan aurreratu dugunari. Ematen du kolokan jarri nahi dutela aske maitatzeko egin diren aurrerapausuak.
Oro har, gizarteak markatzen duen erotika eredura nola moldatzean dago arazoa. Ereduak daude eta mina eragiten dute, zaila baita horietatik ateratzea.
Sentitzea zuk ez duzula beharko zenukeen desira beste, edo ez duzula topaketa erotiko batean irauten, edo ez dituzula izan beharko zenituzkeen orgasmo beste, edo pertsona bat baino gehiago maitatzen dituzula... Presioa eragiten du horrek.
Nire egungo jarduera bideratzen dut, gehienbat, dolura eta bikote arazoetara. Antsietatea ere tratatzen dut maiz, depresioarekin batera gizarte honetan dagoen gaitz oso zabaldua baita.
Egia da gero eta gehiago hitz egiten dela horri buruz, eta ikastetxetan egiten direla sexu hezkuntza programak.
Aldiz, nik behin egin dut bakarrik heriotzari buruzko tailerra. Errazagoa da eskaintzea sexu hezkuntza programa, heriotzarako programa baino.
Umeek nola ikusten dute sexualitatea?
Pornoa hor dago eta oso txikitatik ikusten dute. Gurasoek ematen diete sakelakoa eta uste dute kontrola dutela, baina gaur egungo umeak hacker hutsak dira. Badakite nola saihestu iragazkiak eta zein orrialdetan sartu.
"Umeek pornoa ikusten dute oso txikitatik eta norbaitek esan behar die hori ez dela erotika eredu bakarra"
Lana da pornoan ikusten dituzten irudiak eta topaketa erotiko mota horiek desmuntatzea. Txarrena da sinisten dutela ikusten duten hori, inork ez badie esaten hori ez dela egia.
Gazte batek kontatu zidan behin topaketa erotiko batean neska lepotik heldu zuela eta neskak galdetu ziola ea zer egiten ari zen. Mutila harritu zen, uste baitzuen emakumezkoek hori gogoko dutela.
Norbaitek azaldu behar die pornoan ikusten diren irudiak ezin direla orokortu eta norberak bere erotika sortu behar duela, presioa sortzen baita.
Bestalde, gorputzekin konplexu ugari dituzte, gero eta gehiago eta gero eta gazteago. Pornoan agertzen diren gorputzak eredu zehatzak dira, eta alderatzean, sumatzen dute ez datozela bat.
Are gehiago genitalekin; aluekin, esaterako. Umeek ez dute euren alua ikusten pornoan agertzen den moduan eta gaizki pasatzen dute horren ondorioz.
Gainera, bestelako ereduak bilatzean, askotan, eskola liburuetan agertzen direnak berdinak dira. Ereduak gero eta itxiagoak direnean, gero eta sufrimendu gehiago eragiten dute.
Egia da gazteak askeagoak sentitzen direla, gure garaian baino. Behintzat, adierazteko lasaitasunez neskak edo mutilak gogoko dituzten. Zentzu horretan urratsak egin dira. Gero eta etiketa gehiago ezagutzen dituzte, eta askeagoak dira hautatzeko zertan sentitzen diren erosoago.
Euskadi Irratian eta Radio Euskadin kolaborazioak egiten dituzu maiz, nola sortu zitzaizun aukera?
Duela sei urte agertu zitzaidan aukera. Hitzaldia egin nuen Bilbon heriotzaren inguruan eta elkarrizketa egin zidaten Euskadi Irratian, Manu Etxesortuk, hain zuzen. Handik bi hilabetera proposatu zidaten astero kolaborazioa egitea.
Ezustea izan zen hori niretzat. Ia egunero psikologoak igarotzen baitira hortik. Gero, Radio Euskadin ere hasi nintzen eta orain bietan aritzen naiz. Esparru horretan Whatsapp bidez komunikatzen gara entzuleekin eta sumatzen da gai batzuei buruz errazago hitz egiten dela; autoestimua, adibidez. Sexualitateari buruz mintzatzen garenean isiltasuna da nagusi. Esanguratsua da zenbat kostatzen zaigun Euskal Herrian horri buruz hitz egitea.