Independentzia Gerra garaian, Pierre Thouvenot Bizkaiko gobernadoreak Elizaren ondarea arakatzea agindu zuen bere aberastasuna zein zen zehazki jakitzeko.
Horregatik, 1810. urteko udaberrian Urduñako udalak apaizeriari buruzko txosten batzuk egin zituen. Horien artean, bereziki interesatzen zaigu maiatzaren 3an sinatu zena: hirian bizitzen ziren klero erregeladun izandakoen zerrenda. Bederatzi ziren: batzuk Urduñan sortutakoak eta hantxe zeuden nahiz eta beste lekuetako fraide-etxeetan plaza eduki. Besteak, Urduñako San Frantzisko fraide-etxean zeuden, denak bizkaitarrak arabar bat izan ezik.
Hauetariko bat Juan Zorroza zen, 28 urtekoa eta Morgan jaioa. Dokumentuan esaten denez, horrek Korrejidoreak eta Diputatu Nagusiak emandako baimena zeukan euskaraz konfesatzeko, hirian hizkuntza zekien bakarra zelako (“confesar en Bascuenze por no haber otro que sepa dho Ydeoma”).
Lehenengo eta behin, datu hoeeek argi erakusten du 1810. urtean Urduñan euskaraz konfesatzea beharrezkoa zela. Bestela, zertarako izango zuen Zorrozak mota honetako lizentziarik? Hau da: garai hartan euskaldunik bazegoen Urduñan, euskaldun elebakarrak gainera… elebidunak izan balira ez zatekeen apaiz euskaldunen beharrik egon.
Baina, hala izanda ere, Zorroza zen euskaraz zekien bakarra, hiriko beste apaizak ez. Gure ustez, fraide-etxean zeuden beste erlijioso batzuk, Durango eta Garaitik etorritakoak, ziur aski euskaldunak ziren ere. Horrela, euskara beste inork ez zekiela esaten zenean, Urduñan ziharduten apaizak aipatzen ari dira. Nortzuk ziren hauek?
Beste dokumentu batean, hirian 14 benefiziodun zeudela esaten da, baina bakarrik hiru apaiz edo parroko bezala aritzen ziren oraindik: Manuel Herran Baquedano, Marcos Mendibil Bardeci eta Rufino Gabiña Ayo, Urduñan bertan jaioak.
Beste lau benefiziodunak hiritik kanpo zeuden eta kapilau batzuen bidez betetzen zituzten haien betebeharrak: Manuel Furundarena Zubiaga, Galo José Mendivil Amirola, Vicente Echeguren eta Manuel Bringas ziren kapilauak.
Beraz, zortzi ziren apaiz moduan jardutenak. Bakarra ere ez zen euskalduna izango, testuaren arabera. Zergatik? Ziur aski, jaio zirenean euskara ez zen ohiko hizkuntza Urduñan.
Beste adibide bat daukagu: 1785ean eta 1787an bertan jaiotako Juan Pablo eta Canuto Olamendi Marcuartu anaiek, dirudienez, ez zekiten euskara 1817. urtean Luiaondoko apaizak zirenean. Aita Lendoñobeitikoa eta ama Luiaondokoa izan arren, bi anaiek ez zekiten euskara hirian hizkuntza ohikoa ez zelako. Edo, gutxienez, ez zen erabiltzen erdi eta goi-mailako klaseko familietan.
Orduan, nortzuk ziren Urduñan konfesore euskaldun bat behar zutenak? Posiblea da jende apalen artean euskara bizirik irautea hirian eta seguruenik landa-eremuan osasuntsuago zegoen garai hartan. Baina, gure ustez, Urduñako euskaldun gehienak beste tokietatik (Bizkaitik, Gipuzkotik, Arabatik eta hurbil dagoen Aiaraldetik) etorritakoak izango ziren, gaztelania batere ez zekitenak. Azken finean, eskualde euskaldunetatik etorritako jendea beti egoten zen hirian.