“Guztiok begira geundela egin zuen eztanda bonbak, ni izan nintzen biziraun zuen bakarra”

Zuk askotan esaten duzu “gerraren seme bat” zarela. Zergatik?
Zortzi urte nituen. Bi anaia nagusi nituen, lubakietan borrokan ari zirenak. Bost neba arreba geunden etxean amarekin: Encarna -14 urte-, Lucio -12 urte-, Josefina -5 urte- , eta ni -8-. Nire aita kanpoan zegoen baita.

Egun batean Lucio auzoko lagun batekin joan zen pinudi batera. Bertan topatu zuten “gorriek” utzitako munizioa, eskuko bonbak tartean. Horietako bat hartu zuen nebak, eta etxeko ganbaran gorde zuen. Etxeko eskaileretara eraman zuen gero, eta bertan hasi zen lehergailua manipulatzen. Nazionalak Aretan sartuak zeuden ordurako, ibai ertzean zeuden. Nire arreba Encarnak gu baino buru apur bat gehiago zeukan, eta soldadu horiek abisatu nahi zituen, baina Luciok ez zion utzi.

“Nire anaia Gasteizen zendu zen, tripak eskuan zituela eraman zuten. Josefina eztanda gertatu eta jarraian hil zen”

Ondo oroitzen dut. Encarna galtzerdi batzuk ehuntzen zegoen arreba txikiarentzako. Lucio bonba manipulatzen zegoen. Pedrito -auzoko lagun bat-  etxean zegoen baita. Ukitzearen ondorioz egin zuen eztanda bonbak, guztiak begira geundela. Bi metro karratu inguruko espazio batean geunden.

Nire anaia Gasteizen zendu zen, tripak eskuan zituela eraman zuten. Josefina eztanda gertatu eta jarraian hil zen. Pedrito, Encarna eta ni hiriburura eraman gintuzten baita.

Zu izan zinen biziraun zuen bakarra. Nolakoa izan zen bidaia eta ospitaleko egonaldia?
Aretako zubia eraitsia zegoen eta bide zaharretik eraman gintuzten hiriburura, autoz. Moja komentu batera eraman gintuzten, gerra dela eta ospitale bihurtu zutena. Bertan egon nintzen bi hilabetez, zauriak artatzen. Nire amak ezin izan ninduen bisitatu, bakarrik egon behar izan zuen etxean.

“Metraila dut oraindik gorputzean sartuta”

Nolakoa izan zen itzulera bidaia?
Garai hartan Laudioko alkatea zenak ekarri ninduen ospitaletik: Jose Mari Urquijo -Carlos Urquijoren aitonak-. Zine zaharra zegoen tokian utzi ninduen, bera bertan bizi baitzen. Zilarrezko bi pezeta eman zizkidan, eta etxerako bidea hartu nuen. Ama bidean zegoen, auzokide batekin hitz egiten. Besoetan hartu eta etxera igo ninduen.

Zer ondorio eragin zizkizun istripu hark?
Hurrengo urteetan oso gaizki pasatu nuen. Hegazkin bat agertzen zen bakoitzean iztukatu egiten nintzen, edo korrika hasten nintzen.

“Nire aitak 2 urte igaro zituen preso errepublikaren garaian zinegotzi izateagatik”

Metralla duzu oraindik gorputzean.
Bai, gorputzean sartuta dut oraindik (buruan dituen puntu ilun batzuk erakusten ditu).

Zure aita etxera itzuli zenean kartzelan sartu zuten gainera, errepublikaren garaian Laudioko zinegotzi izan zelako.
Hala da, bai. 24 hilabete igaro zituen preso, Gasteizeko seminarioan. Nori egin zion min? Inori!

Nazionalak iritsi zirenean etxetik ez irtetea gomendatu zitzaion jendeari, ihes egitea baino egokiagoa zelako. Kartzelatik irtetean ez in izan zuen bere lana berreskuratu. Aretako harrobian egon zen egun batzuk, eta Villosan sartu zen gero. Bertan egon zen jubilatu arte.

Nire aitak bonbilla bat jarri zuen bide zaharrean zinegotzia zenean, gune hori oso iluna baitzen gauez. Baina nazionalak iritsi zirenean kendu egin zuten argia, zinegotzi errepublikano batek jarria zelako.

“Bonba ugari bota zituzten, eta hainbat etxe suntsitu zituzten”

Oroitzen dituzu gerra garaiko bonbardaketak?
Bai. Etxetik hurbil zegoen ezkutaleku batean sartzen ginen, trenbidearen azpian. Josefinak negar egiten zuen, eta nik negarrik ez egiteko esaten nion, hegazkinek sumatu ahal gintuztelako. Bonba ugari bota zituzten, eta hainbat etxe suntsitu zituzten. Beldur asko nien bonbardaketei.